Det er eit mål å holde førekomsten av smitte i befolkninga på så lågt nivå som mogleg. For å kartlegge smitteførekomst utførast rutineundersøkingar av spesielle grupper i befolkninga. Noken kan ha tuberkulose-bakterien i kroppen, men ikkje vere sjuk. Dette er kalla latent tuberkulose.

Finn ein latent tuberkulose og samtidig forhold som disponerer for aktivering av sjukdommen, kan det gis førebuande behandling. Eksempelvis skal leddgiktpasientar som får behandling med medisinar som svekker immunforsvaret gis førebuande behandling mot tuberkulose – for å hindre aktivering av infeksjonen under den immunsupprimmerande behandlinga (behandling som svekker immunforsvaret).  

Utreiing utførast med to siktemål:

1. Kartlegge smitta for å kunne gi disponerte førebuande behandling.
2. Identifisere pasient med aktiv tuberkuløs sjukdom slik at disse kan behandlas før de smitter andre.

Blodprøvar - IGRA

IGRA (interferon gamma release assay) er ein blodprøve som kan seier om du er smitta med tuberkulose. Prøven aleine kan ikkje sei om det er aktiv tuberkuløs sjukdom og blir derfor oftast brukt i rutineundersøkingar. Tuberkulinprøving, IGRA og ventrikkelaspirasjon er spesielt nyttig ved utreiing hos barn

Luftvegsprøvar (indusert sputum og lignande)

EkspektoratprøvarVed aktiv tuberkuløs lungebetennelse vil vi kunne finne bakteriar i slim (ekspektoratet) som hostast opp. Dette blir gjort tre påfølgjande dagar, om morgonen før frukost. Ved å studere ekspektoratet i mikroskop (gjort i løpet av 1-2 dagar) eller ved legge ekspektoratet til dyrking i seks veker kan vi identifisere tuberkulosebakteriar.

Indusert sputum

For barn over 10-12 år og vaksne.Indusert sputum betyr at pasienten pustar inn saltvatn for å fukte og irritere slimhinnene, slik at hoste framkallast. Dette blir gjort tre påfølgjande dagar, om morgonen før frukost. Dette løyser slim i bronkiane. Formålet er å få opp slim frå nedre luftveger, som vi undersøker for bakteriar.Undersøkinga tek frå ti til femten minutt kvar gang. Undersøkinga gir ikkje ubehag eller biverknadar i ettertid. Den kan føre til økt hosterefleks ei stund etterpå.Etter at undersøkinga er over kan pasienten reise heim. Det tar opp til åtte veker før vi har det endelige svaret.

VentrikkelaspiratFor barn under 10-12 år, og som ikkje klarer å gi ein god ekspektoratprøve ved indusert sputum.

Ved denne undersøkinga gir man barnet noko å slappe av på, og førar ei sonde ned i magesekken. Derfrå hentast mageinnhald, som man sendar til dyrking. Dette blir gjort tre påfølgjande dagar, om morgonen før frukost.Undersøkinga tek ca 1 time.

BronkialskyljevæskeHos pasientar som ikkje klarar å gi ein god ekspektoratprøve, heller ikkje med indusert sputum, kan det vere nødvendig med en bronkialskyljeprøve (bronkioalveolær lavage) etter installasjon av fysiologisk saltvatn gjennom bronkoskop. Minst 5 ml væske samlast i steril behaldar.

Andre mikrobiologisk undersøkingar (puss, urin, pleuravæske ol)Se kap 8.3.3 i TB veiledar. Prøvane skal ikkje tilsettast nokon form for konserveringsmiddel. Steril, tett eingongs plastikkbehaldar skal nyttast.

I likskap med andre bakteriar blir tuberkulosebakteriane påverka av antibiotika. Men sidan tuberkulosebakteriar har spesielle eigenskapar – dei muterer hyppig og formeira seg langsamt – må man behandla med fleire typar antibiotika samtidig og over lengre tid enn det som er vanleg for andre bakteriar.

Medikamentell behandling av tuberkulose kan kurere pasientar raskt og effektivt for sjukdommen, hindre moglegheita for å bli sjuk igjen eller hindre at bakteriar utviklar motstandsdyktigheit og dermed hindrar spreiing av sjukdom. Det er viktig at behandling startast med en riktig kombinasjon av medikament.

Spesialist i lungemedisin, infeksjonsmedisin eller barnelege har ansvar for igangsetjing og val av behandlingsregime. Tuberkulosekoordinator er ansvarlig for å innkalle til møte om behandlingsplans og opprette behandlingsplan. Dette er forholdsregler som er laget for å hindre utvikling av resistente bakteriar. Medikamentresistens  er eit problem i enkelte land.

Medikamentell behandling av aktiv tuberkulose
Medikamentell behandling av aktiv tuberkulose går vanlegvis over seks månader. Behandling av personar med tuberkuløs sjukdom skal skje i samsvar med gjeldane anbefalingar for tuberkulosekontroll, derunder direkte observert behandling (DOT).

Førebuande behandling av latent tuberkulose
Førebuande behandling av latent tuberkulose (til dei som er smitta, men ikkje sjuke) går vanlegvis over tre månader. Observert behandling (DOT) er normalt ikkje nødvendig ved førebuande behandling fordi aktiv tuberkulose skal vere utelukka og bakteriemengda vil då vere så liten at resistens ikkje kan utviklast. Ved dosering kvar veke med rifapentine og isoniazid skal det i regelen gjennomførast DOT.

All behandling startast hos spesialist.  Behandling ved aktiv sjukdom følges med polikliniske kontrollar på sjukehuset.

Behandling som er satt i gang for å førebu sjukdom følges i nokre tilfelle opp med blodprøvekontroll hos eigen lege. Fastlege skal vete om pasientar med latent TB/IGRA positive på sine lister.

Folkehelsa har retningslinjer for oppfølging av aktiv tuberkulosesjukdom og førebuande tuberkulosebehandling.