Psoriasisartritt

Revmatologen vil snakke med deg og undersøke ledda dine og sjå etter psoriasis. Beskrivinga di av plagene gir viktig informasjon til legen. Blodprøver kan vise om betennelsesmarkørane senking og CRP er forhøgd. Dei fleste revmatologer bruker ultralyd som ein viktig del av undersøkinga. Andre bildeundersøkingar, som røntgen og MR, kan brukast for å kartlegge omfanget av leddbetennelse og moglege leddskadar.

Omfanget og varigheita av leddbetennelse saman med opplysningane du gir, og resultat av andre undersøkingar, avgjer om ein stiller diagnosen psoriasisartritt. Nokre gonger kan diagnosen stillast ved første time, mens andre gonger kan  det vere nødvendig med fleire undersøkingar før det blir klart om du har psoriasisartritt eller ikkje.

Dersom du har psoriasisartritt, vil du i dei fleste tilfelle starte med medisinar. Når det er igangverande betennelse i ledda, er det viktig å komme i gang med behandlinga raskt. Du blir tatt med på råd om kva behandling som er best for deg. Om du startar med medisinar vil du få informasjon om medisinen og om det er behov for blodprøvekontrollar hos fastlege under behandlinga.

Medikamentell behandling

Behandlinga kan delast inn i symptomlindrande medikamentell behandling og sjukdomsreduserande antirevmatiske legemiddel (DMARD).

Symptomlindrande behandling kan vere smertestillande (Paracet) og betennelsesdempande medisinar (NSAIDs som for eksempel  Naproxen og Ibux). 

Dei sjukdomsreduserande medisinane dempar overaktiviteten i immunsystemet og dermed betennelsesprosessen. Dette er viktig for å hindre utvikling av leddskade. Ofte er kortison (Prednisolon) aktuelt i begynninga for å få rask effekt, enten i tablettform eller som injeksjon i ledd.

Det mest aktuelle sjukdomsreduserande legemiddelet er methotrexate (Methotrexate tablettar eller Metex injeksjonar). Andre alternativ er sulfasalzin (Salazopyrin) og leflunomid (Arava). Det tar ofte 3–4 månader før desse medikamenta har effekt. Kortison er viktig for å dempe betennelsen i ledda i denne tida før DMARDS har effekt. Av og til vil kortisoninjeksjonar i ledda vere nødvendige og effektive.

Dersom ein ikkje får tilstrekkeleg effekt av desse tradisjonelle DMARD aleine eller i kombinasjon, kan det bli aktuelt med biologiske legemiddel. Dette er medisinar som er laga for å verke på spesifikke delar av betennelsesprosessen. Dei biologiske medikamenta har best effekt når dei blir kombinerte med methotrexate. Dei biologiske legemidla blir gitt direkte i blodet (intravenøs infusjon) eller som sprøyte/penn som blir sett under huda.

Anna behandling

Trening og øvingar kan gjere at du blir mindre stiv, får betre funksjon og kan halde rørsle ved like i tillegg til å gi allmenne helseeffektar. Mange med psoriasisartritt får rettleiing frå fysioterapeut om dette i starten av diagnosen. I periodar kan det også vere nyttig med behandling hos fysioterapeut. Ergoterapeut kan gi råd og rettleiing, særleg ved funksjonstap i hender.

Svangerskap

Ein kan få barn sjølv om ein har psoriasisartritt, men det er ønskeleg at svangerskapa blir planlagde til ein periode der psoriasisartritten er lite aktiv.

For kvinner er det viktig å ta opp ønske om barn på kontrollar fordi det kan vere behov for å endre behandling. For eksempel må metotreksat avsluttast 1 månad før du prøver å bli gravid. I mange tilfelle vil vi erstatte metotreksat med annan medisin før svangerskap, så det er lurt å ha ein kontrolltime 3–6 månader før du planlegg svangerskap.

Det er trygt for menn som planlegg svangerskap å bruke medisinar mot psoriasisartritt, men metotreksat og salazopyrin kan gi forbigåande lågare sædtal, så det kan vere aktuelt å ta pause i behandlinga om du har vanskar med å gjere partnaren gravid.

Behandling av psoriasisartritt går over mange år. Oppfølginga vil vere eit samarbeid mellom deg, fastlegen din og revmatologisk avdeling.

Det vil vere tette kontrollar når du får diagnosen og ved periodar med aktivitet i sjukdommen, mange sjukehus har laga pasientforløp der det inngår kontrollar hos sjukepleiar, ergoterapeut og fysioterapeut i tillegg til lege det første året. Når sjukdommen er fredeleg kan du ha færre kontrollar og ein del sjukehus har da pasientstyrt oppfølging eller behovsstyrt poliklinikk, der du sjølv tar kontakt når du treng kontroll på sjukehuset.

Du må sjølv avtale kontrollar hos fastlegen:

• Du bør ha éin kontrolltime i året hos fastlege der blant anna risiko for hjarte- og karsjukdom og beinskjørheit blir vurdert.

• Om du bruker DMARDS må du avtale blodprøvetaking regelmessig, vanlegvis 4 gonger i året. Dette er for å sjekke at behandlinga ikkje har utilsikta biverknader.

• Om du bruker DMARDS og/eller er >65 år bør du vaksinere deg mot influensa- og koronavirus om hausten og pneumokokkvaksine kvart 6. år. Ved nokon DMARDS er det anbefalt vaksine mot herpes zoster (Shingrix) i tillegg.

DMARDS dempar immunsystemet noko. Dersom du bruker biologisk DMARD og får infeksjon som gjer at du treng antibiotika eller må leggast inn på sjukehus, bør du ta pause frå biologisk behandling til infeksjonen er under kontroll. Dersom du skal opererast er det viktig at du seier frå på førehand dersom du bruker biologisk behandling, det vil ofte bli anbefalt å ta pause frå biologisk behandling i forkant og dei første 2 vekene etter ein operasjon.

Å leve godt med kronisk leddsjukdom 

Målet er at det ikkje skal vere teikn til betennelse i ledda, og at ein skal kunne delta i arbeidslivet og i sosiale aktivitetar på linje med friske personar.

God kunnskap om sjukdommen er viktig. Det gir deg grunnlag for å meistre situasjonen din, og å ta gode val for deg og helsa di. Mange erfarer at det er nyttig å møte andre som har liknande helseutfordringar. Mange sjukehus arrangerer lærings- og meistringskurs med tanke på dette.

Livsstilen ein har kan påverke sjukdomsforløpet ved leddsjukdom. Det blir anbefalt å ha eit sunt kosthald og å trene regelmessig, både styrke- og kondisjonstrening. Oppfordringane for fysisk aktivitet og kosthald for menneske med leddsjukdom er i prinsippet lik oppfordringane for heile befolkninga.

Oppfordringar om fysisk aktivitet – Helsenorge 

Helsedirektoratets kostråd – Helsenorge

Tobakk blir frårådd fordi det aukar risikoen for høg sjukdomsaktivitet (i tillegg til andre uheldige effektar).

Dersom du har utfordringar med fysisk aktivitet eller utføring av aktivitetar i kvardagen kan vurdering hos fysioterapeut og ergoterapeut vere nyttig.