Diagnose
Beinskjørheit (osteoporose)
Eit sterkt beinvev gjer at knoklane ikkje brekker ved fall eller andre støytar mot kroppen. Med alderen kan beinvevet tape noko av styrken sin, og vi bli meir utsette for brot eller brest i skjelettet. Denne tilstanden kallar vi osteoporose eller beinskjørheit, og han finst vanlegvis hos personar over 50 år. Diagnosen kan stillast ved måling av tettleiken i beinet. Han kan også stillast etter eit lågenergibrot, altså eit brot etter fall frå eiga høgd som ikkje ville gitt brot hos beinfriske, eller ved ein kombinasjon av lågenergibrot og låg beintettleik.Ved lågenergibrot eller anna som gir mistanke om osteoporose, kan du visast til måling av beintettleiken. Om osteoporose blir påvist, og om det ligg andre faktorar føre som gir auka risiko for brot, vil vi tilrå tiltak og behandling for å minske faren for seinare brot. Det same gjeld om du har hatt eitt eller fleire lågenergibrot, som i seg sjølv kan vere nok til å stille diagnosen osteoporose og tilrå behandling. Behandlinga blir ofte starta hos fastlege eller hos ortoped (dersom du har hatt brot).
Osteoporose kan anten vere primær eller sekundær.
- Primær osteoporose er den vanlegaste varianten, og kjem av aldersrelaterte prosessar.
- Sekundær osteoporose kjem av underliggjande sjukdommar eller bruk av medikament som får nedbrytinga av bein til å gå raskare enn nydanninga. Sekundær osteoporose som følgje av underliggjande sjukdom eller medikamentell behandling skal vanlegvis følgjast opp i den avdelinga som behandlar grunnsjukdommen. Fastlegen må vurdere om det er grunnlag for ei undersøking av beintettleiken.
Det er viktig å ta stilling til om det er andre årsaker til beinskjørheit som til dømes kosthald, medikamentbruk eller hormonsjukdommar. Dette kan i første omgang gjerast hos fastlege. Ved kompliserande faktorar kan osteoporose greiast ut og blir behandla hos spesialist i revmatologi eller endokrinologi.
Tilvising og vurdering
Diagnosen osteoporose blir vanlegvis stilt ved hjelp av måling av beintettleiken. Ved mistanke om osteoporose kan fastlegen vise til slik undersøking.
Måling av beintettleiken blir gjord på røntgenavdelingar eller på eigne spesialistpoliklinikkar. Det er fastlege eller annan behandlande lege som tilviser deg og følgjer opp ved behov for behandling etter målinga.
Diagnosen kan også stillast ved at ein har hatt eitt eller fleire lågenergibrot. Det vil seie brot etter fall frå eiga høgd som ikkje ville gitt brot hos beinfriske, eller ved ein kombinasjon av lågenergibrot og låg beintettleik.
Utredning
Det er inga førebuing til undersøkinga. Vanlegvis vil teknikar eller sjukepleiar ha ein samtale med deg for å klarleggje om du har andre risikofaktorar for osteoporose før sjølve målinga av beintettleiken. Eventuelt fyller du ut spørjeskjema på nett før konsultasjonen.
I nokre tilfelle vil du få tilbod om ein samtale med sjukepleiar direkte i etterkant av undersøkinga. Det vidare forløpet kan variere avhengig av om det er behov for vidare utgreiing.
Målinga av beintettleik tek cirka 15 minutt. Ein rapport med resultat av undersøkinga blir send til den som viste deg til målinga. Du kan lese rapporten i journalen din dersom undersøkinga skjer på sjukehus. Det vidare forløpet kan variere avhengig av om det er behov for vidare utgreiing.
Dersom osteoporose blir påvist, og spesielt dersom det ligg andre faktorar føre som også gir auka risiko for brot, vil legen din tilrå tiltak og behandling. Dette for å minske faren for seinare brot. Det same gjeld om du har hatt eitt eller fleire større lågenergibrot.
Behandling
Behandling av osteoporose har som mål å styrkje beinvevet og minske risiko for nye brot. Behandling kan innebere både endring av livsstil og medikament mot beinskjørheit. Ved osteoporose som kjem av annan sjukdom, rettar behandling seg også mot den aktuelle sjukdommen.
Det er årsaka til osteoporosen som er avgjerande for kva lege som følgjer deg opp i starten av behandlinga. Det kan vere fastlege, ortoped, spesialist i revmatologi eller spesialist i endokrinologi. Dette vil du få meir informasjon om etter utgreiinga.
Ikkje-medikamentelle tiltak (ting du kan gjere sjølv)
Fysisk aktivitet kan ha gunstig innverknad på skjelettet, styrkje musklar og redusere tendensen til å falle. Kosthaldet er viktig, særleg er det viktig med nok kalsium og vitamin D. Tilskot med kalsium og vitamin D kan vere nødvendig. Røyking og overforbruk av alkohol har negativ verknad på beinvev, og røykjeslutt og reduksjon av alkoholinntak er viktig. Tiltak for å førebyggje fall (som til dømes undersøking av synet, fjerne snublefeller i heimen, blodtrykksmåling og gjennomgang av medikament hos fastlege) og dessutan eventuelt hoftevernarar kan vere nyttige for dei som er ustøe til beins.
Medikamentell behandling
Tilskot av kalsium og vitamin D er ofte nødvendig. Vanlegvis blir behandling starta med bisfosfonater. Bisfosfonater hemmar nedbryting av beinvev og aukar beintettleiken ved at meir kalk blir bunden til skjelettet. Døme på slike midlar er alendronat, risedronat og zoledronat (Aclasta). Alendronat og risedronat er tablettar som blir tekne ein gong i veka, medan zoledronat (Aclasta) blir gitt intravenøst éin gong i året eller sjeldere.
Det er viktig at du tek tablettane nøyaktig som det står i rettleiinga og at du ikkje utelèt dei enkelte gonger. Dette for at medisinen skal verke best mogleg. Andre medikament kan vere aktuelle ved biverknader eller utilstrekkeleg effekt av bisfosfonater eller ved svært alvorleg osteoporose. Teriparatide (Forsteo eller Terrosa blir gitt som daglege sprøyter i inntil 2 år) aukar mengda bein i skjelettet. Denosumab (Prolia, blir gitt som sprøyter éin gong i halvåret) verkar tilsvarande som bisfosfonater. Romosozumab (Evenity, månadlege sprøyter i 12 månadar) både hemmar nedbryting og aukar oppbygging av beinvev.
Hjelper behandling?
Medikament kan redusere risiko for nye brot med inntil 50 prosent. Dette betyr at dersom risikoen er låg i utgangspunktet, kan ein ikkje forvente så stor tilleggseffekt. Hos ei gruppe med høg risiko for nye brot (til dømes eldre kvinner med tidlegare brot og påvist osteoporose) vil 50 prosent nedgang i risiko ha mykje å seie.
Oppfølging
Oppfølging av osteoporose skjer anten hos den som har starta behandlinga, til dømes i sjukehus, hos privatpraktiserande spesialist eller hos fastlege. Av og til blir kontroll tilrådd av beintettleiken etter 2-5 år med samtidig vurdering av behandlingsopplegget.
For mange er det nok å behandle osteoporose med medikament i 3-5 år og deretter kontrollere beintettleiken med jamne mellomrom for å sjå om det er nødvendig å starte behandlinga igjen. Somme har nytte av lenger behandling, medan andre klarer seg berre med ein eingongsdose med zoledronat. Kor lang behandling du skal ha vil fastlegen eller den som har sett i verk behandlinga ta stilling til.
Kontakt
Gamle hovedbygg
Revmatologisk avdeling
Oppmøtestad
3. etasje i Gamle hovedbygg på HaukelandGamle hovedbygg
Jonas Lies vei 71
5053 Bergen