Protonbehandling

Når du blir tilvist til oss vil vi kalle deg inn til ditt første besøk. Vi vil også ringe deg for å informere deg om tidspunktet og hjelpe med det praktiske rundt opphaldet ditt.

I innkallingsbrevet vil du finne informasjon om

• kor og når du skal møte opp
• program for ditt første besøk
• eventuelle førebuingar du skal gjere før du kjem til opphaldet
• kva du skal gjere om du ikkje kan møte

Det er viktig at du les informasjonen i innkallingsbrevet.

Praktiske forhold

Sekretæren vår vil hjelpe deg med å ordne det praktiske i samband med behandlingsforløpet. Dette blir gjort etter reglane som gjeld. Førebuingar kan vere å:

• bestille transport
• bestille overnatting om du kjem langvegsfrå, også for eventuell pårørande

Det kan vere førebuing før du startar behandlinga. Det avheng av diagnosen din. Dette finn du informasjon om i innkallingsbrevet.

Ditt første besøk vil normalt skje cirka 1–2 veker før oppstart av protonbehandlinga. Du må sette av 1–2 heile dagar til dette besøket. Vi anbefaler at du har med ein pårørande/fortruleg desse dagane. Avtale om ein pårørande får dekt utgifter til reise og opphald blir vurdert av lege, og må vere medisinsk grunngitt. Under ditt første besøk hos oss skal du til:

• Samtale med lege
  Vi informerer om behandlinga og moglege biverknader, varigheit og eventuell anna kreftbehandling. Vi oppfordrar deg til å stille spørsmål. Hugseliste når du skal snakke med legen – Kreftforeningen
  
  
• Fiksering
  Her finn vi ut korleis du skal ligge under behandlinga, og kva hjelpemiddel vi skal bruke slik at du ligg likt alle behandlingane.
  
  
• CT og eventuelt MR- eller PET-skanning
  Dette er nødvendig for planlegginga av korleis strålebehandlinga skal givast.

Fiksering

Under strålebehandling er det viktig at du ligg heilt i ro og på nøyaktig same måte kvar gong. Det krev nokre førebuingar som vi kallar fiksering.

Om du skal behandlast mot hovudet eller halsen lagar vi ei behandlingsmaske som passar nøyaktig til ansiktet ditt. For pasientar med skjegg kan det vere aktuelt å fjerne dette. Når maska blir laga, blir det lagt eit nett ned over ansiktet ditt. Nettingen kjennest mjuk og varm. Etter kort tid stivnar ho, og maska er dermed forma nøyaktig til deg. Det er hol i maska så du kan lett puste. Du skal bruke maska under skanningar og strålebehandling.

Ved behandling andre stader på kroppen bruker vi anna utstyr som hjelper deg med å ligge på nøyaktig same måte ved kvar behandling. Sjølve strålinga varer i 5–10 minutt, men med førebuingar kan vere aktuelt å vere i behandlingsrommet i 30–50 minutt, der du må ligge heilt i ro på behandlingsbenken.

Skanningar

For å lage ein behandlingsplan til deg bruker vi ulike skanningar for å ta bilde av kroppen din. Ved hjelp av eit avansert dataprogram lagar vi ein behandlingsplan som er tilpassa deg og kreftsjukdommen din.

CT-skanning

Ei CT-skanning er ei avansert røntgenundersøking. Denne blir i dette tilfellet ikkje brukt til diagnostikk, men for å lage ein behandlingsplan som er individuelt tilpassa deg. Med CT-skanninga kan vi berekne stråledosen til området som skal bestrålast.

Under CT-skanninga ligg du på ein benk som blir køyrd gjennom ei vid opning i skannaren mens bilde blir tatte. Under skanninga skal du ligge akkurat på same måte som under strålebehandlinga. Om du har fått laga ei behandlingsmaske skal du ha den på under skanninga. Det er viktig at du klarer å ligge heilt i ro. Har du smerter, anbefaler vi at du tar smertestillande i forkant.

Dersom du skal ha strålebehandling mot hovudet er det ein fordel at du unngår hårprodukt, som hårvoks, før CT-skanninga di. Det kan få konsekvensar for nøyaktigheita av stråleplanen din.

I nokre tilfelle vil kontrastvæske vere nødvendig.

Informasjon og CT-skanning varer i 30–50 minutt.

MR-skanning

Ein MR er ei skanning med ein sterk magnet. Vi kan ofte sjå det sjuke området betre på ei MR-skanning enn ved ei CT-skanning, men ikkje alle vil ha behov for MR.

Ved skanninga ligg du på ein benk som blir køyrd inn i ein røyrforma magnet som er open i begge endar og utstyrt med lys. MR-skannaren lagar høge bankelydar, du skal derfor ligge med øyreproppar og eit høyrselsvern, eventuelt med musikk.

Før skanninga skal du fjerne lause metallgjenstandar som klokke, smykke og belte. Om du har pacemaker, øreimplantat eller anna metall operert inn i kroppen, skal du gi beskjed om dette til personalet.

Du blir ytterlegare informert om sikkerheita ved MR-skanning når du møter i avdelinga.

I nokre tilfelle er det nødvendig å gi deg ei kontrastvæske i ei blodåre.

Informasjon og skanning varer i cirka 1 time.

Etter 1–2 veker kjem du tilbake til oss for å gjennomføre sjølve protonbehandlinga. Strålebehandlinga tar cirka 3–7 veker, dette avheng av krefttype og behandlingsplan. Vanlegvis vil du møte til protonbehandling alle kvardagar, og ha fri i helgene. Oppmøtetidspunkt er mellom kl. 08.00-16.00.

I løpet av strålebehandlingsperioden er det regelmessige samtalar med lege, stråleterapeut og sjukepleiar. Her snakkar vi om korleis du har det og om du opplever biverknader, og gir råd om behandling av desse. Det kan vere nødvendig med fleire CT-skanningar undervegs i behandlinga. Formålet med desse er å kontrollere at behandlingsplanen din framleis er optimal. Vi forventar ikkje å finne noko nytt som vi ikkje allereie kjenner til. Du får derfor ikkje svar på skanningane.

For nokon vil behandlingsforløpet også innehalde cellegift eller anna medikamentell kreftbehandling.

Slik føregår det

På første behandlingsdag blir du møtt av ein stråleterapeut som informerer deg om behandlinga og timeplanen din. Under behandlinga ligg du på ein benk under stråleapparatet. Stråleapparatet blir kalla gantry. Dette roterer rundt benken og gir strålar frå ulike vinklar.

Om du skal behandlast mot hovudet eller halsen bruker du behandlingsmaska som du har fått laga. Den hjelper deg til å ligge heilt i ro. For å vere sikker på at strålane treffer rett tar vi røntgenbilde på behandlingsbenken og sjekkar at vi er på rett plass.

Ved alle behandlingar er det viktig at du ligg på same måte og at du ikkje bevegar deg. Om du har smerter er det viktig at du tar smertestillande medisin før vi går i gang. Har du behov for smertestillande skal du seie frå til personalet. Under behandlinga ligg du aleine i rommet. Personalet held auge med deg på overvakingskamera og mikrofonar, og du kan lett komme i kontakt med personalet.

Strålebehandling gjer ikkje vondt. Du kan høyre når gantryet bevegar seg. Om du ønsker kan du få høyre musikk mens behandlinga går føre seg.

Strålebehandlinga varer i 30–50 minutt, men det varierer etter behandlingstype og frå dag til dag. I nokre tilfelle kan det gå opp mot 90 minutt. Uventa driftsforstyrringar kan oppstå og medføre forseinkingar, og ein må derfor rekne med noko tid utover avsett tid.

Dersom det oppstår driftsstans på protonanlegget som varer meir enn éin dag, vil dei fleste kunne fortsette behandlinga med foton på same sjukehus som protonbehandlinga går føre seg. Nokre pasientar vil også kunne overførast til det andre stråleterapisenteret som tilbyr protonbehandling i Noreg.

I behandlingsperioden

Ulike biverknader

Menneske reagerer ulikt på strålebehandling og grada av biverknader varierer frå person til person. Biverknader avheng også av kor på kroppen strålane blir gitt.

Biverknader kan oppstå på fleire tidspunkt og delast inn i akutte biverknader og seinfølger.

Legen vil med utgangspunkt i den individuelle behandlingsplanen din utdjupe kva for nokre moglege biverknader du kan få.

Akutte biverknader

Akutte biverknader oppstår 1–3 veker etter at du har starta behandlinga di og kan forverrast i inntil cirka 2 veker etter di siste behandling. Biverknadene vil så minke i løpet av 2–4 månader.

Når du opplever biverknader frå behandlinga skal du gi beskjed til personalet slik at dei kan hjelpe deg med å behandle dei.

Seinfølger

Seinfølger oppstår tidlegast 3 månader etter di siste behandling og kan vere varige. Det er avdelinga der du går til kontroll som varetar behandlinga av seinfølger.

Etter at protonbehandlinga er avslutta i Oslo/Bergen, blir du følgt opp med kontrollar hos legen din på lokal-/regionsjukehus. Kreftlegen i Oslo/Bergen sender dokumentasjon/epikrise til legen din.