Leukemi

​​​​​​​

Definisjon:

Leukemi er ein tilstand med ukontrollert ​ vekst av umodne forstadium til kvite blodlegemer i beinmargen.

Normale celler i beinmargen fortrengast, og dei respektive funksjonane som desse har, går tapt. Dei umodne cellane vert spreidde til perifert blod, milten, lymfeknutar, levra og einskilde andre organ. Etter kvart som normale beinmargselementar vert fortrengde, inntrer anemi, trombocytopeni med blødningstendens, dessutan infeksjonstendens.

Anemi - nedsett mengd erytrocyttar (raude blodlegemer). Nedsett Hb. Gjev redusert O2 opptak
Trombocytopeni - nedsett mengd trombocyttar (blodplater). Gjev blødningstendens
Infeksjonstendens - som følgje av nedsett mengd modne leucocyttar
Leucocyttar (kvite blodlegemer) - omfattar granulocyttar, monocyttar og lymfocyttar

Leukemi vert inndelt i akutte og kroniske formar, som igjen kan inndelast i myelogen og lymfatisk leukemi, avhengig av om opphavet er i den myeloide eller lymfoide cellerekken. Dei akutte formane utgår fra cellar i blaststadiet, henholdsvis myeloblaster eller lymfoblaster. Dei kroniske formene er maligne celler som har differensiert vidare frå blaststadiet. Det er vanleg å inndele leukemi i AML, ALL, KML og KLL. Også andre leukemiformer finst, men dei er sjeldne.

Det vert årleg diagnostisert ca. 1000 nye tilfelle med leukemi (alle former) i Noreg, fleirtalet av pasientane er over 60 år. Vel 40% av pasientane har akutt leukemi. Av vaksne med akutt leukemi har ca. 80% AML og ca. 20% ALL. Ca. 40-50 nye tilfelle med KML, fleire menn enn kvinner. Det er ca. 150 nye tilfelle av KLL i Norge per år. Dette er den hyppigaste forma for leukemi i den vestlige verden. 90% av pasientane er over 50 år, tilhøvet menn:kvinner er 2:1.

AML rammar helst vaksne personar. Det finst ein rekkje undergrupper av AML, med ulik prognose. ALL er den hyppigaste forma for akutt leukemi hos barn. KML rammar gjerne vaksne mellom 30 og 60 år. KML vil etter ei tid gå over til akutt form gjennom ein blastkrise, vanlegvis av myeloblaster. Dei fleiste pasientar med KLL er over 60 år.

Årsak, symptom, prognose og forløp vil variere med den celletypen som sjukdomen utgår frå, med den grada av modning som kjennetegner dei sjuke cellane, og med alderen til pasienten. Det er enno stor usikkerheit mht årsakane til leukemi. Men faktorar som genetikk, kromosomdefekter, ioniserende stråling, einskilde kjemikalier, og dessutan virus kan ha innverknad ved utvikling av leukemi.

Handsaming:

Den medisinske handsaminga av leukemi består hovedsakeleg av cytostatika gjeven i kurar. For AML og ALL har ein vanlegvis tre fasar i handsaminga: Induksjon, konsolidering og vedlikehald. For AML, ALL og KML kan det i nokre tilfelle verte aktuelt med allogen stamcelletransplantasjon, avhengig av faktorar som prognose, behandlingsrespons, evt. tilbakefall, alder med meir.

I samband med kurane vil pasientane ha behov for transfusjon av erytrocytt- og trombocyttkonsentrat og dessutan handsaming med antibiotikum. Pasientane vil verte halde i vernande isolat i kortare eller lengre tid, som følgje av nedsett immunforsvar. Dette vert avgjort utifra granulocyttall og dessutan eventuell infeksjonstilstand/feber.

Kva kjennetegner leukemipasientar

​Leukemipasientars almentilstand vil variere mye, som følgje av sjukdomstype, sjukdomsutvikling, gjennomgått handsaming, og dessutan eventuelle følgjetilstander/komplikasjoner.

• Immunforsvaret vil i periodar vere betydeleg nedsett med auka risiko for infeksjonar
• Lågt nivå av blodplatar (trombocytter) vil medføre auka blødningsrisiko
• Anemi gjev redusert O2 opptak og vil medføre til trøyttleik og nedsett uthald

Vanlege biverknadar under/etter kjemoterapi (i tillegg til faktorane nevmt over): Kvalme, oppkast, diaré. Såre slimhinnar med auka slimproduksjon, særleg frå svelg og munnhule. Dårleg appetitt og vanskar med å ete. Avmagring. Inaktivitet, atrofiert muskulatur. Smertar. Parestesiar. Nevropatiar. Svimmelheit.

Pasientane kan få psykiske reaksjonar som følgje av å ha fått ein alvorleg sjukdom/diagnose, av langvarig og tøff medisinsk handsaming, og dessutan av langvarige opphald i isolat. Dette kan føre til angst, at pasienten vert anspend, og smertar.

Hos leukemipasienter som har gjennomgått allogen stamcelletransplantasjon skal ein vere obs på evt transplantat-mot-vert-sykdom (Graft versus Host Decease = GvHD). Denne tilstanden vert skulda at den nye beinmargen kan oppfatte cellar frå andre organ i kroppen (for eksempel hud, slimhinnar) som framandt og gå til angrep. I alvorleg grad kan dette vere kritisk for pasienten.

Alle faktorane nemnt over vil kunne leggje begrensningar på trening/fysisk aktivitet.​