Hemoglobinopatiar og talassemi

Fagleg oppdatert av lege Paul Kjetel Soldal Lillemoen 21.12.2020

Sjå også: 

• Analyseoversikten.no - Hemoglobinopatiutredning
  
• Analyseoversikten.no - Sigdcellesjukdom - kontroll 

Bakgrunn

Hemoglobinopatiar (samleomgrep for hemoglobinvariantar og talassemiar) er blant dei vanlegaste enkeltgen-sjukdommane på verdsbasis. Innvandring har ført til auka førekomst i Noreg, men hemoglobinopatiar kan også førekome hos personar utan innvandringsbakgrunn.

Normalt hemoglobin: Nyfødde har mest HbF (føtalt hemoglobin), men dette blir skifta ut med HbA i løpet av det første leveåret. Barn og vaksne har vanlegvis om lag 97% HbA, 2-3% HbA2 og små mengder HbF. Hemoglobin A består av to alfa-globinkjeder og to beta-globinkjeder, medan HbA2 og HbF består av to alfa-globinkjeder og to betaglobin-liknande kjeder (respektive deltaglobin og gammaglobin).

Hemoglobinvariantar: Mutasjonar i globingena kan føre til strukturelle endringar i globinkjedene. Heterozygote variantar gjev vanlegvis ingen kliniske funn, med unntak av HbE og ustabile variantar som gjev ein talassemisk fenotype (sjå under). Homozygote variantar eller kombinerte hemoglobinopatiar kan gje alt frå ingen til alvorlege kliniske konsekvensar. Sigdcellesjukdom føreligg ved homozygot HbS eller kombinert heterozygoti for HbS og til dømes beta-talassemi, HbC, HbD-Punjab eller HbE, og gjev alvorleg hemolytisk anemi med risiko for sigdcellekriser.

Talassemiar: Gendelesjonar og enkelte genmutasjonar kan gje redusert eller oppheva syntese av globinkjeder. Alfa-talassemi skuldast vanlegvis delesjon av ein eller fleire alfaglobin-genkopiar. Tap av eit eller to gen kan gje redusert MCV og MCH og eventuelt ein lett anemi. Tap av tre gen gjev HbH-sjukdom med kronisk hemolytisk anemi, og tap av fire gen gjev Hb Barts hydrops foetalis og død før eller kort tid etter fødselen.

Beta-talassemi skuldast oftare genmutasjonar. Beta-talassemia minor (heterozygot beta-talassemi) gjev redusert MCV og MCH og eventuelt lett anemi, medan alvorlegare former for beta-talassemi kan gje alvorleg, transfusjonskrevjande anemi (beta-talassemia major). Sidan nyfødde har mest HbF (som har deltaglobin i staden for betaglobin) vil beta-talassemia major vanlegvis ikkje manifestere seg før seint i spedbarnstida.

Hemoglobinopati-utgreiing

Hovudindikasjonen for hemoglobinopati-utgreiing er mikrocytose (låg MCV), hypokromi (låg MCH) eller hemolytisk anemi der andre årsaker er utelukka. Utgreiing er også aktuelt for å vurdere risiko for alvorleg hemoglobinopati hos framtidige barn når begge partnarane er av etnisitet som gjev risiko for hemoglobinopati.

NB! Jernmangel er den vanlegaste årsaka til mikrocytose og mikrocytær anemi, og kan gjere det vanskelegare å tolke resultata av utgreiinga. Det er derfor ein fordel at jernmangel er utelukka, ev. behandla, før det vert sendt prøvar til hemoglobinopati-utgreiing. Dersom jernmangel er påvist, er det ynskjeleg at ein ventar med hemoglobinopati-utgreiinga til pasienten har hatt adekvat jernstatus i minst tre månadar. Unntaket er dersom det hastar å få svar på utgreiinga, til dømes ved alvorleg hemoglobinopati eller svangerskap/familieplanlegging.

Ved rekvirering bør det informerast om årsak til utgreiinga, etnisitet, kjend hemoglobinopati i familien og jernstatus.

Prøvemateriale: 2x 3 mL EDTA-blod og 1x 3,5 mL serum. Hos spedbarn og ved vanskeleg prøvetaking rekk det med 1,5 mL EDTA-blod. Opplys om resultat for ferritin og CRP dersom serum ikkje vert sendt. Sjå analyseoversikten for meir informasjon.

Hemoglobinopatiutgreiinga inkluderer alltid hemoglobinfraksjonering (kvantitering av HbA, HbA2, HbF og eventuelle hemoglobinvariantar) og undersøking for sju ulike alfaglobin-gendelesjonar. Laboratorielege vurderer kliniske opplysningar, hematologisk status, jernstatus og spesialanalysar og gjev ein samla kommentar basert på dette.

Forhøgd nivå av HbA2 er vanlegvis diagnostisk for heterozygot beta-talassemi, medan undersøking for alfaglobin-gendelesjonar påviser over 90% av alfa-talassemiane. Hemoglobinvariantar vert alltid stadfesta med gensekvensering. Gensekvensering kan også vere aktuelt når innleiande undersøkingar ikkje er konklusive og det framleis er mistanke om talassemi. Dersom det er behov for ytterlegare diagnostiske undersøkingar, vert prøven sendt vidare til eit anna laboratorium, vanlegvis OUS.

Kontroll av sigdcellesjukdom

Ved sigdcellesjukdom er det aktuelt å kontrollere nivået av HbS og HbF både rutinemessig og ved akutt sjukdom. Ved kjent sigdcellesjukdom skal «sigdcellesjukdom – kontroll» rekvirerast (1x 3mL EDTA-blod).