Å tilpasse behandlinga 

Kreftbehandling kan vere svært omfattande, og ved enkelte diagnosar kjem no ulike målretta behandlingar i tillegg til kirurgi, cellegift og stråling. Med dei persontilpassa- eller målretta behandlingsformene  som vert gitt basert på molekylære endringar i kreftsvulstane, dukka det opp mange nye aspekt å ta omsyn til i forhold til å tilpasse behandlinga til den enkelte pasient.

Dersom ein skal planlegge behandlinga til ein pasient ut frå endringane ein finn i ei vevsprøve frå ein kreftsvulst, er det sjølvsagt viktig at ein tar prøve av rett svulst og at prøvesvaret er til å stole på. Det er vidare viktig å vite kva pasientar som har mest nytte av ei gitt behandling.

Svulstanalysering

Vi ønska å finne ut om alle spreiingssvulstane i ein pasient hadde dei same molekylære endringane eller ikkje med tanke på om ei enkelt vevsprøve ville vere representativ for endringane i heile sjukdomen til pasienten.

Vi valde å undersøke dette ved hjelp av spreiingssvulstar frå tjukktarmskreft fordi det for desse pasientane fortsatt er mogeleg å bli frisk dersom ein kan operere bort alle spreiingssvulstane. Sidan svulstane allereie var opererte ut som ein del av behandlinga, kunne vi få vevsprøver frå mange svulstar frå same pasient utan at han måtte gjennom ekstra prøvetaking. Såleis kunne vi sjå på eventuelle skilnadar mellom svulstane frå ein og same pasient (intra-individuell heterogenitet).

Hos dei fleste pasientane fann vi dei same endringane i alle svulstane, men hos vel 10% var det imidlertid ulike funn i dei ulike svulstane.

Vi såg at pasientar med stor grad av heterogenitet (forskjellar mellom svulstane), hadde større risiko for tilbakefall etter operasjonen. Auka risiko for tilbakefall hadde også pasientar der vi fann mutasjonar i gena KRAS eller BRAF i svulstvevet. Vidare viste det seg at for mykje av det normale genet BRAF også såg ut til å ha ein negativ effekt i form av kortare tid til tilbakefall etter operasjon.

På den andre sida hadde dei som fekk cellegiftbehandling etter leveroperasjonen mindre risiko for tilbakefall og betre sjanse til å bli friske etter operasjonen.

Det er for tidleg å ta desse funna direkte inn i behandling av pasientane, men på sikt kan truleg denne kunnskapen hjelpe oss i vurderinga av kva pasientar som vil ha nytte av operasjon ved spreiing til lever og ikkje.

Betre diagnostikk

I samband med at vi undersøkte dei ulike svulstane for ulike mutasjonar, samanlikna vi også tre ulike metodar som er i bruk for påvising av ein mutasjon i genet BRAF. Det viste seg då at ein av metodane kalla immunhistokjemi gav både falske positive og falske negative resultat ved bruk i vev frå tjukk- og endetarmskreft, og såleis ikkje kan brukast i diagnostikken hos desse pasientane.

Persontilpassa kreftbehandling står framleis overfor store utfordringar, og heterogenitet i svulstvevet er ein viktig årsak til dette, men ein går stadig små steg i riktig retning, og i arbeidet mot skreddarsydd behandling  har vi i løpet av dei siste 30 åra ialle fall gått frå «one size fits all» til «small, medium, large».

Inger Marie Løes, spesialist i onkologi

Ho tok 12.04.16 PhD graden ved Universitetet i Bergen med avhandlinga "Genetic heterogeneity in liver metastases from colorectal cancer". Doktorgradsarbeidet er utført ved Mohn kreftforskningslaboratorium under rettleiing av professor Per Eystein Lønning, professor Halfdan Sørbye og seniorforskar Stian Knappskog.

Fakta

​Kvart år får meir enn 4000 menneske i Noreg påvist kreft i tjukk- eller endetarm. Dei fleste blir friske etter operasjon og eventuelt tillegg av cellegiftbehandling, men mange får framleis spreiing av kreftsjukdommen, og då oftast til lever.